Pierwsze ręcznie tkane dywany z runem zostały wykonane z przyczyn czysto pragmatycznych. Ludzie zaczęli tkać dywany, aby chronić się przed zimnem i brudem nagich podłóg. Wyściełali nimi ściany swoich domostw i kładli je w namiotach, żeby chronić się przed ostrymi, zimnymi nocnymi wiatrami. Dywany te przede wszystkim miały być funkcjonalne, ale co godne uwagi bez utraty na estetyce i staranności wzornictwa. Nawet z najstarszych zachowanych dywanów na świecie, przebija oczywisty komunikat. Mianowicie że były czymś znacznie więcej niż kawałkiem materiału. Kryły w sobie znaczenie głębszy przekaz. Opowiadały historię ludzi takich jak my, były też wyrazem wartości jakimi się kierowali i świadczyły o ich zamiłowaniu do estetyki. Wystarczy popatrzeć na historię ludzkości z perspektywy dywanu, żeby odkryć fascynujące detale.
Mniej więcej w tym samym czasie co dywany, pojawiały się pierwsze obrazy. Ludzie zaczęli, przystrajać swoje ubrania i dekorować meble różnymi symbolami i znanym im wzornictwem. Wiele z nich przedstawia do teraz swoistą wartość naukową i daje wgląd w życie ich twórców z zamierzchłych epok. Co zaskakujące, niektóre z tych wzorów są nadal stosowane w dzisiejszym tradycyjnym wzornictwie dywanów.
Jednym z najlepiej zachowanych przykładów starożytnej symboliki, która przetrwała upływ czasu i jest zauważalna w świecie dywanów, to ta widoczna na dywanach marokańskich plemion Beni Qurain i Berberów. Pośród popularnych praktyk tych plemion jest zwyczaj tatuowania na swoim ciele starożytnych symboli. Według ich twórców mają domniemaną moc roztoczenia na nimi ochrony przed złym okiem, ukąszeniem skorpiona, bezpłodnością. Mogą ponoć również zapewnić im dobrobyt i szczęście. Praktyka przeniesienia swoich przesądnych wierzeń również na grunt sztuki użytkowej i przyozdabianie nimi dywanów, nie jest niczym wyjątkowym.
Niektóre z tych symboli, to te same symbole, które można odnaleźć na starożytnych malowidłach jaskiniowych. Symbole używane w marokańskich dywanach plemion berberyjskich pozwalają nam przyjrzeć się przeszłości człowieka. Według językoznawców wiele symboli znalezionych na dywanach plemion berberyjskich ma takie samo znaczenie, jak te znajdujące się na malowidłach jaskiniowych. Spojrzenie na nie to rzucenie okiem na to co przez niektórych uważa się za pierwszy język ludzi.
Jak wcześniej wspominaliśmy jednym z najlepiej zachowanych przykładów starożytnej symboliki, która przetrwała upływ czasu i jest zauważalna w świecie dywanów, to ta widoczna na dywanach marokańskich plemion Beni Qurain i Berberów.
Z biegiem czasu koncepcje dywanów stawały się coraz bardziej złożone i opracowano techniki tkackie, które mogły tworzyć bardziej złożone projekty. Co pozostało bez zmiany to ich reprezentatywna funkcja wykorzystywana przy okazji ważnych momentów i wydarzeń. Wciąż też pozostają nośnikiem sztuki i ważnych treści, ukazując władców wielkich krain i sławiąc osiągnięcia cywilizacyjne.
Tkanie dywanu to niezwykła sztuka wymagająca starannego planowania i przygotowania. Tkacz musiał mieć dostęp do surowców, które często pochodziły ze strzyżenia owiec, lokalnych roślin, a później także z uprawy jedwabiu. Włókna musiały zostać wyprodukowane, przetworzone i zabarwione. Ilość pracy i wysiłku włożonego w pozyskanie odpowiedniej jakości włókna miało swoje przełożenie na jego wartość, czyniąc je cennym towarem wykorzystywanym do produkcji dóbr luksusowych.
Tkacz nie mógł sobie pozwolić na marnowanie surowca. Dlatego wytworzenie dywanu zawsze było świadomym aktem artystycznym. Wymagało staranności niezależnie od tego, czy tkacz dywanów mieszkał w odległym plemieniu w górach, czy w jednym z późniejszych ośrodków tkackich.
Historie kryjące się za dywanami i powstanie wielkich mocarstw
Tkanie dywanów odegrało ważną rolę w powstaniu imperium Osmańskiego i Safawidów. Stały się formalnym medium artystycznym i w związku z tym powstały nawet szkoły, w których przyuczano tkaczy i projektantów. Dywany produkowano z myślą o globalnym rynku. Szybko stały się głównym towarem eksportowym i symbolem statusu społecznego i finansowego. Ręcznie robione dywany były często dostępne tylko dla szlachty i zamożnej klasy rządzącej.
Dywany zaczęły się pojawiać na obrazach włoskich artystów z okresu renesansu. Stały się częścią wystroju europejskich dworów i trafiły do wielu słynnych ośrodków kultu chrześcijan i muzułmanów. Przez cały okres rozwoju rzemiosła tkania dywanów – od elementu sztuki użytkowej do wyrafinowanej formy artystycznej - część motywów i symboli stała się nieodłączną częścią tradycji i pozostaje z nami aż do dziś.
Niejednokrotnie przedstawiały sceny z Biblii będącej niewyczerpalnym źródłem inspiracji dla artystów. Posiłkowano się również motywami mitologicznymi. Ponieważ za historiami opisanymi na runie kryła się jakaś nauka, pełniły nie tylko funkcję estetyczną ale również edukacyjną oraz umoralniającą.
W klasycznych dywanach wytwarzanych na skale przemysłową wciąż można znaleźć symbole takie jak kwiaty, zwierzęta, słońce, księżyc i gwiazdy. Wydaje się jednak, że więcej motywów zachowują kolekcje kobierców odległych kultur plemiennych. Niejednokrotnie te starożytne symbole są proste i ukazują ustne tradycje przekazywane od setek pokoleń.
Jak widać, wytwarzanie dywanów zawsze było czymś więcej niż tylko wyrazem artystycznym czy sztuką użytkową. Opowiadało historię powstania ludzkości i jej dziejów sięgających starożytnych początków człowieka.
