Sławny na cały świat dwór francuskiego króla Ludwika XIV pozostawił niezatarty ślad w świecie mody i wyposażenia wnętrz. Był znany jako „Król Słońce” i panował aż przez 72 lata wliczając w to okres regencyjny. Ludwik XIV był znany nie tylko ze swojej imperialistycznej i absolutystycznej polityki, ale również z inwestowania w rozwój kultury, nauki i sztuki. Na ten okres przypada powstanie wielu monumentalnych budowli realizowanych w stylu dojrzałego baroku. Głównym z nich jest osławiony zespół pałacowo-ogrodowy w Wersalu, miejsce rezydencji królów francuskich od 1682 roku. Styl i moda stały się oznaką bogactwa i statusu. Dążenia i wysiłki zmierzające do obnoszenia się ze swoimi bogactwami, wyłoniły również jedne z najpiękniejszych dywanów i gobelinów tamtej epoki – przedmiot szczególnej uwagi tego artykułu.
- Moda i dwór w Wersalu
- Słynne dywany Savonnerie
- Dywany Savonnerie a historia Europy
- Dywany za rządów Ludwika XV
- Początek końca dywanów Savonnerie
- Dywany z fabryki w Aubusson
- Dywany w stylu rokoko
Dywan orientalny KAZAK 270x357 cm
Moda i dwór w Wersalu
Styl Ludwika XIV, nazywany francuskim barokiem, wykształcił się jako uzupełnienie ogromnych projektów budowlanych odbywających się wokół Paryża. Miał być świadectwem królewskiego patronatu nad sztuką i nauką. Aby rozpowszechniać nowe standardy w sztuce i promować politykę ludwikowską założono Académie Royale de Peinture et de Sculpture, Académie de France Rome, Académie Royale d'Architecture. Na tym jednak nie poprzestano. W kolejnych etapach powstały również manufaktury królewskie, z których wychodziły słynne meble, tkaniny i gobeliny.
Dwór w Wersalu był przebudowany z domku myśliwskiego Ludwika XIII, stanowiącego wygodne miejsce przebywania króla podczas polowań. Pomimo dużego zamiłowania dziadka jak i samego Ludwika XIV do miejsca, z czasem stało się oczywiste, że inspiracje króla na podkreślenie swojej pozycji w Europie i na świecie domagają się budowli znacznie okazalszej i wzbudzającej podziw swoją niezwykłą architekturą.
Meble, obrazy, dywany i draperie zostały dobrane tak, aby podkreślić i wesprzeć przekaz masywnego projektu. Wszystko łącznie z bogactwem użytych materiałów, a pośród nich brązu, kamienia, marmuru czy najdroższych tkanin, miało wspierać ten cel.
Dywan orientalny KHAL MAHAMMADI 245x345 cm
Na szczególną uwagę zasługują ekstrawaganckie dywany, których styl dyktowała reszta wyposażenia. Towary i dobra z Bliskiego Wschodu oraz te noszące znamię orientu były kojarzone z wysokim statusem. Meble osadzone były na ozdobnych, wygiętych nogach zwanych cabriole (nogi kabriolowe). Są to najbardziej charakterystyczne meble - zaraz obok foteli à la reine - okresu Ludwika XV. Cały zabieg sprzyjał wyeksponowaniu pięknych kobierców.
W XVII wiecznej Europie to królowie dyktowali modę. We Francji wczesny okres panowania Ludwika XIV zdominowany był przez ciemne tkaniny i wyszukane wzory. Z czasem jednak ta tendencja zaczęła słabnąć, aż w 1715 roku styl zyskał na jaśniejszych barwach i zaczął hołdować pastelom. Mentalność paryżan zdominowały falbanki, kokardki i koronki. Natomiast architektura pławiła się we freskach, ozdobnych płaskorzeźbach i okazałych kolumnach. Wyposażenie wnętrz nie uszło uwagi temu zamiłowaniu do piękna i styl znalazł odzwierciedlenie również w dywanach produkowanych w tamtym okresie. Popularną praktyką było eksponowanie dywanów – gobelinów - na salonowych podłogach i ścianach. Dywany Savonnerie mogły liczyć także na popularny zabieg ekspozycji piękna na suficie.
Słynne dywany Savonnerie
Z początkiem XVII, Pierre DuPont francuski tkacz udał się do Lewantu czyli na obszary państw leżących na wschodnim, azjatyckim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Obszar obejmuje dzisiejsze terytorium Syrii, Jordanii, Libanu, Izraela ale również może się odnosić do Turcji i Egiptu. Po powrocie DuPont oznajmił, że odkrył technikę tworzenia dywanów tureckich.
Perspektywa produkcji dywanów orientalnych przez francuską manufakturę, była bardzo atrakcyjną opcją, która znacznie obniżyłaby koszty, ponieważ dywany orientalne były niezwykle drogie w czasach Burbonów. Panujący wtedy monarcha Henri VI, wykorzystał umiejętności DuPont i założył dla niego warsztat w Luwrze. W 1627 roku król Ludwik XIII poszerzył go o część produkcyjną i założył manufakturę na miejscu nieczynnej fabryki mydła w szesnastej dzielnicy (znanej również jako Quai de Chaillot). Ster nad produkcją oczywiście nieprzerwanie dzierżył DuPont i w tamtym czasie jego uczeń Simon Lourdet.
Nazwa „Savonnerie” pochodzi od francuskiego słowa „savon” oznaczającego „mydło”. Na początku projekty Savonnerie do złudzenia przypominały dywany perskie. Wzornictwo i motywy szybko się jednak przeobraziły w odzwierciedlenie klasycznego baroku, neoklasycyzmu i rokoko. Takie podejście bardziej pasowało do typowego francuskiego stylu Luwru i Wersalu jakim zastało je panowanie Ludwika XIV. Fabryka Savonnerie i jej styl rozkwitał. W szczytowym okresie rozwoju zatrudniano w niej wielu stażystów, czeladników i odnoszących sukcesy projektantów.
DuPont i Lourdet współpracowali, tkając dywany pod królewskim patronatem, dopóki się nie poróżnili i ich drogi się nie rozeszły. Obaj pozostali w branży i wytwarzali dywany Savonnerie, jednak zajmowali się tym już oddzielnie. Lourdet pozostał w szesnastej dzielnicy, podczas gdy DuPont powrócił do swoich warsztatów w Luwrze.
DuPont odkrył i wykorzystywał starożytną technikę tkania zwaną węzłem Ghiordes. Ghiordes to najstarszy znany węzeł używany do produkcji dywanów a jego nazwa pochodzi od miasta Ghiordes (Gördes) w Turcji. Jak podaje www.encyklopediadywanow.pl jest to: „węzeł symetryczny, zwany również węzłem tureckim, smyrneńskim lub węzłem Giordi, pierwszy raz został zastosowany w Turcji. Czasem nazywany jest turkbaff. W węźle symetrycznym przędza jest owinięta pętlą wokół dwóch nici osnowy. Pomiędzy każdym rzędem węzłów umieszczona jest jedna lub więcej nici wątku. Węzeł symetryczny zapewnia dużą zwartość dywanu i jest często stosowany w grubszych dywanach. Węzeł ten jest wykorzystywany w Turcji, rejonie kaukaskim oraz w zachodnim Iranie przez plemiona tureckie i kurdyjskie. Jest również stosowany w niektórych dywanach europejskich.”
Ta technika tkania stworzyła strukturę trwalszą niż gobeliny wytwarzane przez europejskich tkaczy. Podział więc był taki, że na ścianach wisiały gobeliny, a francuskie dywany w stylu tureckim, cechujące się wyjątkową trwałością, były odpowiednie na wymagające podłogi najważniejszych europejskich salonów.
Kiedy Ludwik XIV rozpoczął fazę renowacji Palais de Louvre 1659 r. zamówił w manufakturze Savonnerie ponad 100 dywanów – o zróżnicowanej szerokości ale jednakowo długich, dochodzących do 9 metrów. Całe przedsięwzięcie było bardzo pracochłonne i zakończył się dopiero w 1697 roku, kiedy z fabryki wyszedł ostatni dywan utkany dla Luwru. Ulubiony artysta monarchy, Charles Le Brun przygotował rysunki projektów dywanów, które miały trafić do Grande Galerie w Luwrze. Na projekty składało się z ciemne tło, wypełnione wzornictwem z motywami zwojów, rogów obfitości, kwiatów, herbów Francji i monogramu samego króla Ludwika. W początkowym okresie panowania władca był w posiadaniu wiele tureckich i perskich dywanów, które jednak z czasem były stopniowo wypierane przez dywany Savonnerie. W 1672 Ludwik XIV przeprowadził się do Wersalu, a dywany zapełniały powoli komnaty nowego pałacu królewskiego nie ujrzawszy Luwru. Jednak na pociechę został on obdarzony bogatą kolekcję dzieł sztuki antycznej. Oficjalnie Wersal stał się miejscem rezydencji królów francuskich od 1682 roku.
Dywany Savonnerie a historia Europy
Utrzymujące się przez lata zbliżenie francusko-osmańskie miało za zadanie bronić wspólnoty interesów i faktycznie spełniało swoją rolę. Widocznym jego efektem było współdziałanie flot francuskich i tureckich na Morzu Śródziemnym. Ponadto układy te dawały Francji wyjątkowe przywileje gospodarcze. W przeciwieństwie do reszty kupców europejskich, przed francuzami stały otworem lewantyńskie porty. Handel ten opierał się na gwarancjach wolności osiedlenia i wyznania.
Jednak rok 1683 przyniósł wielką zmianę w relacjach francusko-osmańskich co miało swoje bezpośrednie przełożenie na produkcję dywanów w fabryce Savonnerie. Kiedy Europa była pogrążona w walce o hegemonię, która toczyła się głównie między Francją a państwami rządzonymi przez Habsburgów, Imperium Osmańskie rozpoczęło ofensywę militarną na Wiedeń. Francja zerwała stosunki z Bliskim Wschodem i zaprzestała importu, aby zapewnić bezpieczeństwo dla francuskiego rynku dywanów.
Przez cały okres produkcji, dywany Savonnerie stanowiły również wyszukane prezenty w środowisku dyplomatycznym składane przez Ludwika na ręce zagranicznych ambasadorów i innych dostojników. Podarował on ambasadorowi Syjamu kolekcję dywanów Savonnerie z motywem muzycznym. Dywany ze znakomitą prezencją służyły przez stulecia w ambasadzie.
Polskie dywany Agnella
Dywany za rządów Ludwika XV
Dziedzictwo manufaktury Savonnerie było ogromne. Dywany te pozostawały wyłączną własnością francuskich władców do 1768 roku. Z upływem czasu wzornictwo i kolorystyka dywanów Savonnerie przeszły przemianę i coraz bardzie uwidoczniały panujące wtedy trendy o jaśniejszej kolorystyce i z elementami rokoko. Styl ten sprzeciwiał się „pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi i oficjalnemu charakterowi stylu Ludwika XIV, skłaniając się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.
Wstępem do rokoka był okres regencji Filipa Orleańskiego we Francji (1715-1723), podczas której powstawały dzieła charakteryzujące się większą swobodą i dekoracyjnością. Jego rozkwit nastąpił za Ludwika XV. Wówczas też rokoko rozpowszechniło się w Europie, zwłaszcza w Bawarii, Prusach, Austrii, Czechach, Saksonii, na Śląsku, w Polsce i w Rosji.” (Dostępne w Wikipedia, wolna encyklopedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Rokoko).
Produkcja dywanów Savonnerie przechodziła swój kryzys w drugiej połowie XVIII wieku, aż do 1805 roku. Co się takiego wydarzyło na początku XIX wieku? Napoleon wznowił projekty. Dwadzieścia lat później warsztat Savonnerie połączył się z manufakturą gobelinów Gobelins. Oznaczało to koniec jego niezależności, chociaż produkcja trwała nieprzerwanie.
Wiele z pierwszych dywanów Savonnerie przetrwało upływ czasu, rewolucję francuską i dwie wojny światowe i istnieje do dziś. Polityka pracowni i jej projekty nigdy nie wyszły z mody. Przez długie lata istnienia dowodziły swojej klasy i zdolności adaptacji do zmieniających się warunków i trendów. Savonnerie odkrywało przed światem nowe strony swojego oblicza i z czasem odważnie zaczęło odchodzić od stylu Ludwika XIV. Swoje inspiracje czerpało ze synchronizacji z tendencjami europejskimi które przyniosły w pierwszej kolejności rokoko, a czasem Art Deco i inne.
Antyczne francuskie dywany Savonnerie są przykładem połączenia formalnego stylu i elegancji klasycznego europejskiego wzornictwa. Podobnie jak słynne gobeliny i dywany z Aubusson, Savonneries również powstały we Francji, w momencie kiedy, pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, europejski gust odwrócił się na jakiś czas od orientalnego wzornictwa. Pracownie wdrożyły się w nowe realia i podzielały neoklasyczny smak, naturalistyczne ogrody i girlandy przedstawiane w delikatnej kolorystyce na jasnym tle o kolorze kości słoniowej. Również technika wytwarzania dywanu uległa zmianie, różniąc się od tej typowej dla gobelinów. Z czasem dywany tego rodzaju zaczęto wytwarzać również w innych ośrodkach europejskich, przede wszystkim w Hiszpanii.
Początek końca dywanów Savonnerie
Do końca XVII wieku Savonnerie utrzymywała fazę swojej świetności. Fabryka zatrudniała wiele nieletnich sierot, które przez sześć lat uczyły się tkania dywanów i projektowania, zanim były dopuszczone do pracy czeladniczej. Pod koniec 1690 roku, wojny i nadwyrężone finanse zakończyły złote dni przemysłu włókienniczego i rzemiosła dywanowego.
Ze względu na popularność dywanów Savonnerie wiele fabryk starało się naśladować jej klasyczny styl. W 1750 roku, dwóch niezadowolonych pracowników Savonnerie wyemigrowało do Anglii. Swoje umiejętności i tajemnicę zawodową ze znajomości technik tkania dywanów, wnieśli do kolejnych miejsc pracy na Wyspach Brytyjskich - do fabryk w Axminster i Wilton.
Również fabryka dywanów w Aubusson próbowała skorzystać na całej sytuacji. Za cel postawiła sobie zdobyć grupę konsumentów rynku francuskiego, którzy nie mogli nabyć oryginalnych dywanów Savonnerie przed czasami rewolucji z 1789 r. Styl dywanów powstających w w Aubusson starał się wiernie naśladować mistrzowskie wykonanie Paryża. Niestety nie były w stanie odtworzyć aksamitnego runa dywanów Savonnerie.
Podczas rewolucji francuskiej wiele dywanów Savonnerie było sprzedawanych na aukcjach i lub zastępowało walutę. Inne niszczono w celu usunięcia tak zwanego Fleur De Lys (w tłum. z fr. „kwiat lilii”) – figura w heraldyce w kształcie stylizowanego kwiatu lilii lub kosaćca żółtego, stanowiąca symbol monarchii francuskiej. Chociaż tradycja Savonnerie została na krótko odrodzona w 1800 roku i za zasługą Napoleona wznowiła produkcję dywanów w stylu neoklasycznym i imperialnym, nigdy nie wróciła do swojej świetności. Rewolucja francuska w 1789 roku była początkiem końca fabryki Savonnerie. Styl Savonnerie pozostawił jednak silne wpływy w Europie jeszcze na ponad 200 lat po zamknięciu fabryki.
Dywany z fabryki w Aubusson
Aubusson produkował zarówno gobeliny ścienne i dywany. Przed 1665 rokiem projekty były oparte na inspiracjach dywanami tureckimi, ale około roku 1665 zakończył się okres monopolu przyznanego wcześniej dla DuPont i Savonnerie. Od tej pory Aubusson mógł wypuszczać na rynek dywany stanowiące odzwierciedlenie wzornictwa wychodzącego z fabryk prekursora. Była to duża odmiana zważywszy na fakt, że wcześniej dywany Savonnerie były dostępne tylko na dworach królewskich.
Dywany Aubusson były dziełami sztuki i pasowały do bogatego stylu, który był wówczas modny. Z upodobaniem stosowano jasne niebieskości, róże i kolorystykę kości słoniowej. Dywany Aubusson wykorzystywały bardziej subtelne zestawienia kolorystyczne niż Savonnerie. Wzornictwo hołdowało motywom kwiatowym i geometrycznym. Powszechne były bogate zdobienia. Fabryka Aubusson funkcjonowała do 1870 roku.
Dywany w stylu rokoko
Styl rokoko powstał w latach trzydziestych XVIII wieku jako odpowiedź na formalny, geometryczny styl Ludwika XIV. Jego istnienie sprzęga się z panowaniem Ludwika XV. Uznaje się, że faza tego stylu trwała między 1715-1750 rokiem. Rokoko charakteryzuje się wysoce teatralnym i dramatycznym poziomem dekoracji, złożoności i dbałości o szczegół. Monumentalizm i dynamizm ustąpił stylowi skłaniającemu się ku większej kameralności, zmysłowości oraz wyrafinowaniu Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją oraz asymetrią.
W 1722 roku cały import dywanów z okolic Persji i Afganistanu na rynek europejski przestał być możliwy. W tamtym okresie dywany z Savonnerie były produkowane już od stulecia. Stworzyło to warunki do powstania niszy, którą obie fabryki, także ta w Aubusson, dobrze wyzyskały. Z warsztatów wychodziły dywany, które uzupełniały styl rokoko o dekadenckie projekty.
Czasy Ludwika XIV i Ludwika XV to czas ekscesów, jeśli chodzi o modę i wystrój wnętrz. Krosna Aubusson i Savonnerie rywalizowały o interesy klasy wyższej. W tym czasie powstały jedne z najpiękniejszych i najbardziej zdobionych projektów wszystkich europejskich producentów dywanów. Ich projekty są charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne. Wiele z nich jest kopiowanych przez współczesnych projektantów, ale oryginały są rzadkim antykiem, wysoko cenionym przez kolekcjonerów.
