Bez względu na to, gdzie mieszkamy mamy wrodzoną miłość do piękna. Uwidacznia się to w wielu aspektach życia, oraz tym co nam towarzyszy – sztuce użytkowej. Podziwiamy piękno i szlachetność surowców z jakich kreujemy świat wokół nas. Ceramika, porcelana, jedwab, kość słoniowa – wyszukane dzieła sztuki wykonane z dużym wyczuciem i smakiem zawsze były w cenie. Powszechny obecnie import i eksport towarów oraz dóbr luksusowych, który rozciąga się na cały świat, daje dostęp do najlepszych dzieł sztuki z całego świata.
Dywan WX The Rug Republic CARINO multi wełna
Nie jest to jednak jedynie współczesny ‘sposób na piękno’. Nie inaczej było w XIX wieku, kiedy z z rozrzuconych po całym świecie europejskich kolonii, ściągano na kontynent cenne towary. Przedmiotem szczególnego zainteresowania w tym artykule będą ówczesne Indie, ponieważ właśnie stamtąd eksportowano ręcznie robione dywany upiększane niezwykłymi detalami. Jak jednak pokazuje historia, te niesamowite dzieła sztuki nierzadko stanowiły wyrób przymusowej pracy więźniów. W taki to oto sposób brytyjscy biznesmeni wzbogacali się kosztem taniej siły roboczej, a europejski rynek zalewały piękne i orientalne wyroby.
Mongolskie korzenie dywanowe
Historia tkania dywanów w Indiach sięga tysięcy lat wstecz i ma swoje początki w potężnym imperium mongolskim. Czyngis-chan był przywódca mocarstwa, które w XIII wieku było tak rozległe, że rozciągało się od Dalekiego Wschodu do Europy Środkowej. Powodowało to niezwykłą wieloetniczność i wielokulturowość w samych granicach mocarstwa.
Dywan WX LINWOOD dark grey wełna
Czyngis-chan zapisał się w historii nie tylko jako przywódca ale jako wielbiciel sztuki. Z tego powodu rzemieślnicy i artyści wytwarzający dywany podróżowali wraz z armią mongolską, docierając na kolejne podbite tereny. W ten sposób sztuka tkania dywanów rozprzestrzeniła się po ogromnym imperium. Kolejno w pierwszej połowie XVI wieku krewny Chana, Babura – który władał terytorium Afganistanu - najechał Indie sprowadzając tam również tkaczy dywanów.
Dywany indyjskie w czasach kolonializmu
Wraz z upływem czasu, wytwarzanie dywanów spopularyzowało się w Indiach na dużą skale. Kolejny ważny element układanki to pojawienie się tam w XVII wieku Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
Jak podaje Wikipedia „Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (ang. British East Indian Company, początkowo Angielska Kompania Wschodnioindyjska – English East India Company)” to korporacja, która zrzeszała angielskich inwestorów. Swoją siedzibę miała w Londynie a jej działalność przypadała na lata 1600 do 1858. Jej wpływy roztaczały się głównie na terenie dzisiejszych Indii, także w Azji Południowo-Wschodniej i na Dalekim Wschodzie.
Działalność kompanii zapoczątkowała królowa angielska Elżbieta I, nadając jej przywilej monopolu handlowego z Indiami Wschodnimi. Na terenach kolonizowanych przez Brytyjczyków instytucja ta miała szerokie uprawnienia polityczne i administracyjne, daleko wykraczające poza tradycyjny handel.”
Jaki był skutek prowadzonych przez Kompanie działań? Otworzyło to wrota na dalece zyskowny handel wymienny między Indiami a Wielką Brytanią. Każdego roku tysiące dywanów trafiało na europejski rynek. Dywany cieszyły niezwykłą popularnością ze względu na niskie wymagania technologiczne i wysoką wartość produktów, przy jednocześnie dużym popycie.
Jak dywany trafiają za kraty, a następnie do Europy?
Z czasem zaczęła narastać powszechna niechęć i brak poparcia prymu Kompanii Wschodnioindyjskiej. W rezultacie doszło do wybuchu buntu i od roku 1858 roku to rząd brytyjski przeją instytucję i narzucił bezpośrednie rządy, znane jako British Raj, które trwały do uzyskania przez Indie i Pakistan niepodległości w 1947 roku.
Do umocnienia wpływów Imperium Brytyjskiego w Indiach doszło w drugiej połowie XIX wieku. W konsekwencji stworzono ‘środowisko możliwości’ dla setek przedsiębiorców i biznesmenów brytyjskich. Co ciekawe to właśnie w tym okresie głównymi ośrodkami produkcji były więzienia. Więźniowie wytwarzali wyjątkowe dywany przy użyciu tradycyjnych sposobów i z zastosowainiem tradycyjnych wzorów. Koszty produkcji były zatem nie wielki, a wskaźnik rentowności biznesu wysoki.
Produkcja indyjskich dywanów więziennych
Przemysł tkacki dywanów wytwarzanych zza więziennych krat był szeroko rozpowszechniony w Indiach pod koniec XIX wieku. Zachęcali do tego urzędnicy kolonialni i władze więzienne, które potrzebowały produktywnych i dochodowych zajęć dla więźniów. Przez cały ten czas, większa część rozległej produkcji dywanów w Indiach, była zmonopolizowana przez angielskie firmy.
Założenia tego biznesu miały przynieść korzyść również miejscowej gospodarce, zwiększając potencjał dochodowy Indii. Ponad to, starano się skutecznie realizować cele ekonomiczne a pośród nich również pozyskiwanie pieniędzy dla instytucji, resocjalizacja więźniów poprzez uczenie ich nowych umiejętności oraz zlecanie im pożytecznej pracy. Niepomierne korzyści mieli również sami Brytyjczycy, którzy mogli nabywać wysokiej jakości dywany ręcznej produkcji, za bardzo przystępne pieniądze.
Rząd prowincji Indii Brytyjskich - Pendżab postrzegał przemysł dywanów więziennych jako intratne rozwiązanie na wielu płaszczyznach. Osiągano dyscyplinę poprzez rękodzieło, a więźniowie sami zarabiali na swój pobyt w instytucji karnej poprzez wytwarzanie i sprzedaż własnych produktów.
Chociaż niektóre warsztaty skupiały się głównie na dywanach niskiej jakości i bardziej komercyjnych, duża część produkcji dotyczyła wysokiej klasy dywanów, a nawet luksusowych dywanów. Administracja więzień preferowała tkanie dywanów jako formę dyscypliny dla osadzonych, ze względu na powtarzalność czynności oraz ich monotonnie.
Cała machina tego przemysłu została zaprojektowana również z myślą o utrzymaniu więźniów w dyscyplinie i ich resocjalizacji, dając możliwość nabycia nowych umiejętności przydatnych po odbyciu wyroku a doraźnie generujących dochód dla samej instytucji. Finansowy sukces dywanów więziennych zdawał się potwierdzać słuszność takiej polityki, więc taki przemysł faworyzowano bardziej niż szkoły artystyczne.
Więzienne dywany podbijają XIX wieczne wystawy
Rozwój branży wynikał również z silnego wpływu wystaw międzynarodowych. Od lat pięćdziesiątych XIX wieku dywany z więzień regularnie trafiały na wystawy gdzie były prezentowane krajowej i międzynarodowej publice. Na Międzynarodowej Wystawie w Londynie w 1862 r. dywan prezentujący tradycyjny wzór zdobył medal i otrzymał wiele zamówień w Londynie. To z kolei zainspirowało inne zakłady więzienne do tworzenia wzorów w tradycyjnej i orientalnej konwencji. Inne więzienia, zachęcone takim sukcesem, również otworzyły warsztaty, aby pracować na swój własny sukces i postawione im wymagania.
Wysoka jakość dywanów z Indii
Dywany tkane w więzieniach odznaczały się wyjątkową jakością, ponieważ do ich produkcji używano starannie dobranych surowców tj. najlepszej, czystej wełny. Więzienie, które się najbardziej osławiło jako ośrodek tkacki to Agra, znajdująca się w pobliżu Taj Mahal. Podczas uroczystości związanych z nadaniem królowej Wiktorii tytułu cesarzowej Indii właśnie w Taj Mahal wręczono jej ogromny, indyjski dywan.
Wykonywana przez więźniów praca o tym charterze, miała być czymś więcej niż jedynie resocjalizacją i próbą utrzymania dyscypliny. Dywany tkane przez więźniów uwzględniały wątek historyczny i przeważnie były odzwierciedleniem szerszych wysiłków mające na celu przywrócenie tradycyjnego indyjskiego artyzmu. Kampania była wspierana przez władze i artystów a europejscy projektanci i dekoratorzy wnętrz wypowiadali się o niej bardzo przychylnie. Oprócz jakości, szczególnie podziwiano w indyjskich dywanach ozdobne wykończenia i luksusową kolorystykę.
Za względu na uwarunkowania polityczne, indyjskie wzornictwo wykazywało silne wpływy międzynarodowe, z czego w dużym stopniu mongolskie. Jednak ze względu na licznych kupców i wysoko rozwinięty handel z Europą oraz oddziały żołnierzy okupujących Indie, wpływy mongolskie bezsprzecznie ustępowały dominacji brytyjskiej. Najbardziej znaczącym czynnikiem gwałtownego rozwoju przemysłu dywanów więziennych w Indiach był popyt na rynku zagranicznym w dużej mierze napędzony przez kolonizatorów, jakość i atrakcyjne ceny. Zachód był zainteresowany w popularyzowanie wytwórstwa więziennego co było widoczne na Międzynarodowej Wystawie w Londynie w 1862 roku na której zaprezentowano dywany więzienne z Lahore.
Dywany z indyjskich więzień trafiły również do Stanów Zjednoczonych. Rynek amerykański zapoczątkował import tych dóbr wystawą na Światowych Targach Chicago w 1893 roku, na której były prezentowane dywany i chodniki.
Przez długi czas produkcja dywanów utrzymywała się na wysokim poziomie. Jej świetność przypadała szczególnie na lata osiemdziesiąte XIX wieku. Jednak na przełomie wieków przemysł podupadł. Chociaż na historię indyjskich dywanów więziennych kładzie się niechlubnym cieniem okupacja kraju oraz przymusowa praca, dzisiaj te dywany pozostają w cenie. Mogą stanowić drogocenną pamiątkę rodzinną ale także przynieść niemały zysk. Wiele współczesnych wytwórców dywanów nadal oferuje piękne ręcznie tkane dywany w tradycyjnych wzorach.
Świetność tamtego okresu nie przeminęła całkowicie. Obecnie widzimy wielki powrót tradycyjnego wzornictwa a ręcznie tkane dywany z Indii wciąż pozostają w łaskach na rynku międzynarodowym. Zamiłowanie do wzoru i piękne zestawienia kolorystyczne oraz długoletnia tradycja wciąż w nich żyją.
Indie wciąż dbają o piękno naszych domów i jakość użytych akcesoriów. Prezentowane w artykule dywany zostały utkane w Indiach. Pośród nich, szczególnie grupa nawiązująca swoim stylem do etnicznego wzornictwa, jest tkana ręcznie i w 100% wytwarzana z wysokojakościowej wełny. Obecnie producent dywanów taki jak The Rug Republic to nasze okno na indyjskie osiągnięcia. Dywany polecane do reprezentatywnych pomieszczeń, gdzie będą mogły być nie tylko funkcjonalne ale również podziwiane.
