Dywan Koronacyjny i dywan Ardabil czyli sztuka, która wciąż zachwyca

Dywan Koronacyjny zyskał swoją zaszczytną nazwę ze względu na uroczystość koronacji syna brytyjskiej królowej Wiktorii, Edwarda VII, która odbyła się 120 lat temu w 1902 roku w Wielkiej Brytanii. To właśnie to szczególne wydarzenie uświetniał ów dywan.

Wiele przemawia za tym, że dywan został wykorzystany podczas uroczystości nie tylko ze względu na piękną estetykę, ale również swoje wymiary. Rozpiętość tego niebotycznego dywanu wynosi 7 na 3,7 metra. Wyprodukowany z wysokiej jakości wełny, został sklasyfikowany jako dywan Safawidów.   

Dywan Safawidów

Sztuka Safawid wywodzi się z irańskiej dynastii, od której wzięła swoją nawę. Sprawowała ona władzę na terenie dzisiejszego Iranu i Kaukazu od początku XVI wieku do XVIII. Ponieważ przedstawiciele tego rodu byli zagorzałymi mecenasami sztuki, okres ich panowania jest uznawany za szczególnie ważny dla rozwoju literatury, architektury, ceramiki, metalurgi i ogrodnictwa. Dywany dworskie Safawidów słyną z niezwykłej precyzji, detalu, okazałych materiałów i ozdobnych wzorów.

Dywany przeznaczone do dekoracji religijnych, prezentowały dekoracje niefiguralne, bardziej motywy florystyczne takie jak pnącza czy motywy kwiatowe. Dywany wykonane z przeznaczeniem do użytku świeckiego, do scenerii dworskiej czy pałacowej, prezentują szerszą gamę wzorów, powiększoną o motywy zwierząt, sceny polowań, postacie ludzkie, a nawet postacie aniołów.

Dywany na dużą skalę były produkowane przez warsztaty dworskie. Wiele z nich charakteryzowała podobna tematyka. Ze względu na ujęte w nich wątki baśniowe i bogate wzornictwo są nazywane „dywanami rajskimi”.
Zazwyczaj pole i granice są wypełnione bogatym wzornictwem w którym odnajdujemy motyw ptaków, wędrujących zwierząt i obfitość elementów krajobrazu. 
Uważa się, że konkretnie ten Dywan Koronacyjny został utkany w historycznym mieście Tabriz blisko związanym z dynastią Safawidów. 
Tabriz jest uznawane za najstarsze centrum produkcji dywanów w Iranie. W przeszłości było to miasto mistrzów tkackich, a wytwarzane tam dywany obecnie są stawiane za wzór najwyższych standardów technicznych i kunsztu. Warto się więc przyjrzeć z dużą dokładnością reprezentantom tego mistrzowskiego warsztatu.

Detale składające się na Dywan Koronacyjny

Uważa się, że ten majestatyczny dywan, został wyprodukowany w Tabriz, siedzibie dworu Safavidów w XVI wieku. Jego rozpoznanie określa się na podstawie wysokiej jakości wykonania. Tylko najlepsze z najlepszych dywanów pochodziły z Tabriz. Nikt nie jest pewien dokładnej daty produkcji tego unikatu, chociaż za prawdopodobne przyjmuje się okres do połowy XVI wieku. Przetrwało bardzo niewiele dywanów z tego wczesnego okresu Safawidów. W przypadku tych, które się uchowały, ich wiek i datę produkcji szacuje się na podstawie porównywania z inną, wczesną sztuką Safawidów.

Projekt dywanu jest podobny do struktury innych XVI-wiecznych dywanów perskich. Ma cztery symetryczne ćwiartki. Pośrodku znajduje się duży medalion, zdobiony jest motywami kwiatowymi. Dywan wydaje się również przedstawiać scenę ogrodową. Przy bliższym przyjrzeniu się można zauważyć całe mnóstwo drzew i motyw fauny. Małe, niebieskie medaliony mogą przedstawiać baseny z wodą. Projekt ogrodu skłania się w kierunku motywów baśniowych, stąd występujące w nich motywy feniksa czy smoka, będące nawiązaniem do wpływów mitologi chińskiej.
 

Historia Dywanu Koronacyjnego

Dywan Koronacyjny zyskał rozgłos dzięki strategicznemu ulokowaniu go podczas uroczystości koronacjnej króla Wielkiej Brytanii, Edwarda VII. Został usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie tronu królewskiego w Opactwie Westminsterskim. Do historii przeszedł również uwieczniony na słynnym obrazie Edwina Austin Abbey przedstawiającym właśnie to wydarzenie. Uważa się, że na zlecenie rodziny królewskiej - handlarzom dziełami sztuki, braciom Duveen - zlecono dostarczenie gobelinów i dywanów na tę uroczystość. 

W 1902 r. po zakończonej uroczystości dzieło sztuki zostało nabyte przez amerykańskiego milionera i kolekcjonera Mardsena Perry’ego. Dywan pozostawał w jego posiadaniu do 1939 roku w którym to dołączył do kolekcji Clarenca Mackaya - amerykańskiego finansisty. Następnie został odsprzedany milionerowi J. Paulowi Getty'emu. W 1949 roku Getty podarował dywan Los Angeles County Museum of Art – muzeum sztuk pięknych położone w Los Angeles (LACMA). Do dziś znajduje się  w posiadaniu tej instytucji.

Dywan Ardabil z  Tabriz

Nie tylko ten dywan został przekazany do LACMA przez J. Paula Getty’ego. Jego zasługą dla zbiorów muzealnych Los Angeles jest również inne dzieło sztuki, prawdopodobnie nawet bardziej rozpoznawalne niż to pierwsze - dywan Ardabil. 

Wśród najsłynniejszych artefaktów na świecie dywan Ardabil jest niemym świadectwem rozkwitu sztuki tekstylnej w okresie rządów Safawidów w Iranie. Miejsce Ardabil znajdujące się w północno-zachodnim Iranie było uważane za miejsce szczególnie święte.

Dywan Ardabil photo credit  LACMA

Niegdyś zawierzano przekazom tradycji według których dywan został przekazany do tamtejszej świątyni jako dar królewski. Aktualnie potwierdzają to również badania naukowe. Dary poświęcane wówczas dla sanktuarium uzmysławiają nam ogrom szacunku, jakim darzona była świątynia przez ówczesnych władców. Dywan jest sygnowany i datowany na początek panowania Szacha Tahmaspa I, znanego mecenasa sztuki. Najprawdopodobniej tak jak dywan Koronacyjny, ten egzemplarz także został wykonany w Tabriz, miejscu królewskiej produkcji tekstylnej (lata 1524 - 1578). Na dywan Ardabil składa się 35 000 000 węzłów, a nad jego ukończeniem, prawdopodobnie pracowało ośmiu do dziesięciu rzemieślnikom przez okres około trzech lat.

Detale wzoru dywanu Ardabil

Subtelny wzór dywanu, zdominowany przez duży centralny medalion, jest typowy dla prac wywodzących się z Tabriz. Projekt wydaje się w dużej mierze abstrakcyjny, jednak przewija się w nim również motywy figuralne. Centralnie umieszczony medalion jest otoczony przez szesnaście ostrołukowych kształtów. 

Falujące formy usytuowane na obrzeżach dywanu są charakterystyczne dla  motywów sztuki chińskiej. Na połyskującej powierzchni w kolorze indygo rysuje się wyważony ornament - meander obfitujący w motyw roślinny, głównie kwiatowy. W centrum wielkiego medalionu znajduje się krąg w kształcie geometrycznego basenu typowy nie tylko dla projektów ogrodów stricte islamskich ale również niezbędne przy budowaniu koncepcji ogrodów perskich. 
 
Powyższa opowieść to nie tylko ciekawostka historyczna. W rzeczywistości  obycie z tak wyjątkowym wzornictwem i opatrzenie się z kunsztem pracy i dorobkiem perskich artystów, kształtuje dobry gust. Budowanie i rozwijanie swoich preferencji designerskich na uznanych i ponadczasowych wzorcach nie może zaszkodzić naszym aranżacjom. Wprost przeciwnie pomoże im nabrać swoistego charakteru i głębi zbudowanej na bazie, co prawda już istniejącego dorobku, ale ubranego już w zupełnie naszą codzienność.